तीन हजार वर्षांपूर्वीचा अनोखा सूर्य रथ

कोपेनहेगन : डेन्मार्कमध्ये सापडलेला सूर्य रथ हा कांस्य आणि सोन्याच्या पानांचा वापर करून बनवलेली एक अप्रतिम प्राचीन कलाकृती आहे, जिथे एक घोडा सूर्य विराजमान असलेला रथ ओढत असताना दिसतो. ही कलाकृती सुमारे इसवी सन पूर्व १४०० मधील असून, ती प्राचीन स्कॅन्डिनेव्हियन लोकांच्या समजुती आणि खगोलशास्त्रीय ज्ञानावर प्रकाश टाकते.. आपल्याकडेही सप्तअश्वांचा सूर्यरथ अशी एक प्राचीन संकल्पना आहे, हे उल्लेखनीय आहे.

हा सूर्य रथ १९०२ मध्ये डेन्मार्कच्या झीलंडमधील ट्रंडहोम मुर येथे एका शेतकऱ्याला शेतीच्या कामादरम्यान सापडला. हे ठिकाण कोपनहेगनपासून सुमारे ६७ किलोमीटर वायव्येस आहे. तो सापडला तेव्हा तो अनेक तुकड्यांमध्ये विभागलेला होता. डेन्मार्कच्या राष्ट्रीय संग्रहालयातील तज्ज्ञांनी मोठ्या परिश्रमाने हे तुकडे जोडून त्याचे पुनर्संचयन केले आहे, जिथे तो आज प्रदर्शनासाठी ठेवला आहे. ही संपूर्ण कांस्य वस्तू सुमारे २१ इंच (५४ सेंटिमीटर) लांब आणि १४ इंच (३५ सेंटिमीटर) उंच आहे. यातील मोठी
गोलाकार सूर्य तबकडी विशेष लक्षवेधी आहे. तिच्या एका बाजूला सोन्याचा पातळ थर अत्यंत कुशलतेने चढवण्यात आला असून, त्यावर सुंदर सर्पाकृती नक्षीकाम केलेले आहे. राष्ट्रीय संग्रहालयातील प्रागैतिहासिक संग्रहाचे क्युरेटर फ्लेमिंग कौल यांच्या मते, नॉर्डिक कांस्य युगातील कलाकृतींवर अशा प्रकारची नक्षी सामान्यपणे आढळते.

स्कॅन्डिनेव्हियामध्ये घोड्याने ओढल्या जाणाऱ्या रथांचा वापर सुरू झाल्यानंतर सुमारे तीन शतकांनी एका कांस्य युगातील कलाकाराने ही सूर्य रथाची निर्मिती केली. ही कलाकृती एखाद्या प्राचीन पौराणिक दृश्याचे किंवा अत्यंत दुर्मीळ अशा दिनदर्शिकचे (कॅलेंडर) प्रतिनिधित्व करत असावी, असे मानले जाते. फ्लेमिंग कौल यांनी या कलाकृतीचा अर्थ लावताना म्हटले आहे की, ती सूर्याच्या प्रवासाची प्रागैतिहासिक कांस्य युगातील कल्पना दर्शवते. या संकल्पनेनुसार, एक देवी घोडा दिवसा सूर्याला पूर्वेकडून पश्चिमेकडे आकाशातून ओढून नेतो आणि रात्री पाताळात घेऊन जातो. थाळीवरील सर्पाकृती आणि रथाला असलेली चाके कदाचित सूर्याच्या या अविरत प्रवासाचे प्रतीक असावीत. प्राचीन धर्मगुरूंनी या खगोलीय कथेचे प्रदर्शन करण्यासाठी किंवा धार्मिक विधींसाठी या वस्तूचा वापर केला असावा, अशी शक्यता वर्तवली जाते. या तबकडीचा एक पर्यायी अर्थ असाही लावला जातो की, ती एक प्रागैतिहासिक कॅलेंडर दर्शवते. २००६ साली केलेल्या एका अभ्यासात, डेनिश पुरातत्त्वशास्त्रज्ञ क्लाव्हस रांड्सबोर्ग यांनी असा युक्तिवाद केला की, तबकडीवरील वर्तुळांमध्ये एक मनोरंजक गणितीय नमुना दडलेला आहे. त्यांनी विशेषत्वाने निदर्शनास आणले की, सूर्याच्या सोन्याने मढवलेल्या बाजूवरील नक्षीकामांची एकूण संख्या ५२ आहे, जी वर्षातील आठवड्यांच्या संख्येइतकी आहे. २००८ मध्ये खगोलशास्त्रज्ञ राल्फ हॅन्सेन आणि क्रिस्टीन रिंक यांनी केलेल्या एका अभ्यासानुसार, सूर्य रथ हे एक फिरते कॅलेंडर असू शकते, ज्याद्वारे चंद्रग्रहणाचे भाकीत करणे शक्य होत असावे.

पुढारी ११/६/२५